مقدمه
اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) یکی از شایعترین اختلالات رشدی-عصبی در کودکان است که میتواند عملکرد کودک را در تمرکز، کنترل رفتار، برنامهریزی و انجام مهارتهای روزمره تحت تأثیر قرار دهد. بسیاری از والدین این اختلال را تنها به عنوان «شیطنت بیش از حد» تعبیر میکنند، اما ADHD مفهومی عمیقتر دارد و اگر در زمان مناسب تشخیص داده شده و تحت مداخله تخصصی قرار گیرد، میتواند کاملاً مدیریت شود و کودک به مسیر رشد طبیعی خود برگردد.
یکی از موثرترین روشهای درمانی و توانبخشی برای این کودکان، کاردرمانی (Occupational Therapy) است. کاردرمانی با ارزیابی جامع، برنامهریزی تخصصی و تمرینهای هدفمند، به کودک کمک میکند تا تمرکز بیشتری داشته باشد، تکانشگری خود را کنترل کند، مهارتهای آموزشی و اجتماعی را ارتقا دهد و در نهایت مدیریت بهتری بر رفتار و احساسات خود پیدا کند.
ADHD چیست و چرا ایجاد میشود؟
ADHD یک اختلال عصبی-رشدی است و منشأ آن از سازوکارهای مغزی و سیستم توجهی نشأت میگیرد. این اختلال بیشتر به صورت ترکیبی از کمبود توجه، بیشفعالی و تکانشگری دیده میشود. علت دقیق آن ناشناخته است، اما عواملی مانند ژنتیک، ساختار مغز، سابقه زایمان پرخطر، مشکلات دوران بارداری، کمبود خواب و عوامل محیطی میتوانند نقش داشته باشند.
این کودکان ممکن است در مدرسه، خانه، بازی، ارتباط با همسالان، انجام کارهای شخصی، پیگیری تکالیف و کنترل رفتارهای ناگهانی با چالشهایی روبهرو شوند.
علائم رایج کودکان مبتلا به ADHD
- عدم تمرکز روی فعالیتها حتی بازیهای مورد علاقه
- پریدن از یک کار به کار دیگر بدون پایان دادن آن
- حرکات بیقرار، فعّالیت زیاد یا ناتوانی در نشستن طولانی
- صحبت کردن بیش از حد یا قطع کردن حرف دیگران
- عدم توجه به جزئیات و اشتباهات تکراری
- مشکل در برنامهریزی و نظمدهی تکالیف
- حساسیت بالا نسبت به ناکامی
- سختی در پیروی از دستورالعملها
نکته مهم: همه کودکان پرجنبوجوش مبتلا به ADHD نیستند؛ تشخیص باید توسط متخصص انجام شود.
نقش کاردرمانی در درمان ADHD
کاردرمانی به جای تمرکز بر نشانهها، روی بهبود عملکرد واقعی کودک در زندگی روزمره تمرکز دارد. هدف اصلی این رشته ایجاد استقلال، کنترل رفتار، افزایش مهارتهای شناختی و حرکتی، و ارتقای کیفیت زندگی است.
کاردرمانگر پس از ارزیابی دقیق، برنامهای را طراحی میکند که به کودک کمک کند:
- تمرکز بیشتری کسب کند
- تکانشگری خود را مدیریت کند
- انرژی و فعالیت خود را در مسیر درست هدایت کند
- زمانبندی و برنامهریزی مؤثر داشته باشد
- مهارتهای اجتماعی و تحصیلی را تقویت کند
مراحل کاردرمانی در کودکان ADHD
1️⃣ ارزیابی تخصصی
این ارزیابی شامل تستهای استاندارد زیر است:
- ارزیابی توجه و حافظه
- ارزیابی پردازش حسی
- بررسی مهارتهای حرکتی ظریف و درشت
- ارزیابی رفتار و مهارتهای اجتماعی
- مصاحبه با والدین و معلم
2️⃣ طراحی برنامه درمانی فردمحور
هر کودک برنامه مخصوص خود را دارد و تمرینها بر اساس سن، شدت علائم، محیط، اهداف والدین و توانایی کودک طراحی میشود.
3️⃣ آموزش عملی و پیگیری درمان
درمانها معمولاً جلسات هفتگی یا روزانه داشته و تمرینهای خانگی بخش مهمی از موفقیت است.
روشها و تکنیکهای کاردرمانی برای ADHD
🔹 1. درمان یکپارچگی حسی (SI)
بیشتر کودکان ADHD دچار اختلال پردازش حسی هستند؛ مغز آنها ورودیهای حسی را درست مدیریت نمیکند. در کاردرمانی از ابزارهایی مانند تاب، تراپیبال، تونل، توپ تعادلی، سکوهای حرکتی و… برای تنظیم سیستم حسی استفاده میشود تا کودک بتواند بهتر تمرکز، کنترل بدن و آرامش ذهنی را تجربه کند.
🔹 2. تمرینهای افزایش تمرکز و توجه
کاردرمانگر از تکنیکهایی مانند:
- بازیهای پازلی و هوشی
- تمرینهای زمانمحور و نوبتمحور
- بازیهای خطبرداری و تمرکز بصری
- بازیهای ذهنآگاهی (Mindfulness for kids)
استفاده میکند تا سیستم توجه کودک آموزش ببیند.
🔹 3. تقویت مهارتهای حرکتی ظریف
این کودکان معمولاً در نوشتن، بستن دکمه، گره زدن بند کفش و کارهای دقیق دچار مشکل هستند. تمرینهایی مانند خمیر بازی، قیچیکاری، مهرهریزی، کار با پینست، نقاشی و اوریگامی کمککنندهاند.
🔹 4. آموزش مهارتهای سازماندهی و مدیریت زمان
- استفاده از تقویم تصویری
- تقسیم تکلیف به مراحل کوچک
- روش پاداشدهی شفاف
- تمرین مسئولیتپذیری تدریجی
🔹 5. بازیدرمانی مبتنی بر هدف
بازی ابزار اصلی درمان است، اما طبیعتی هدفمند، درمانی و کنترلشده دارد.
جمعبندی
ADHD پایان مسیر رشد کودک نیست؛ اما نیازمند مداخله تخصصی و زودهنگام است تا کودک بتواند تمرکز، کنترل رفتاری و مهارتهای روزمره خود را تقویت کند. کاردرمانی یکی از بهترین روشها برای کمک به این کودکان است زیرا به جای تمرکز بر علائم، مستقیماً عملکرد واقعی زندگی آنها را بهبود میدهد.
اگر به دنبال کاردرمانی در پرند یا اطراف آن هستید، مطب کاردرمانی فاطمه جانکی میتواند گزینهای مطمئن و تخصصی برای ارزیابی و درمان کودکان کمتوجه و بیشفعال باشد. این مرکز با برنامهریزی فردمحور و محیطی حمایتی، به رشد تواناییها، اعتمادبهنفس و موفقیت کودک کمک میکند.
